30 năm kỷ niệm chuyện làm báo Diễn Đàn Praha
6.11.2020


Gửi Cù Lần, bạn yêu quý


Hẳn bạn còn nhớ, hôm nay là 28/10, ngày Quốc khánh của Tiệp khắc cũ, nơi mà chúng ta đã học tập, luôn yêu quý và gắn bó? Một đất nước thân thiện, đáng yêu và thanh bình, phải không bạn? Hơn nữa, chúng ta đã có những năm tháng không thể nào quên khi cùng nhau đóng góp cho sự ra đời và tồn tại của tờ báo sinh viên “Diễn đàn”, và PH vẫn nhớ cái tên Cù Lần mà mọi người trìu mến gọi bạn, một người nhanh nhẹn và chẳng “cù lần” tẹo nào. 😊

Như bạn vẫn nhớ, 28/10 của năm 1989, hơn 30 năm trước cũng là cuộc biểu tình của dân chúng chống lại những hà khắc của chính quyền toàn trị, và sau đó là sự kiện 17/11 bắt đầu cho cuộc Cánh mạng Nhung, thì hôm nay đây, khi tôi viết cho bạn những dòng này, ở ngoài Václavské náměstí (Quảng trường Con Ngựa - theo tên gọi thân thương và giản dị của người Việt), cũng là đám đông dân chúng đang tụ tập, hô to và giương những biểu ngữ chống lại những chính sách nửa vời và bất cập với Virus cúm Tàu đang lan nhanh với tốc độ chóng mặt tại CH Séc này. Tại sao vậy? Dưới cái vỏ bọc là các biện pháp chống dịch Covid-19 ta nhìn thấy thực tế là những giá trị căn bản của xã hội tự do và phát triển kinh tế đang bị ngăn chặn và xâm hại.

Lại 1 lần nữa chúng ta đứng trước những thay đổi quyết định của lịch sử, làm tôi nhớ tới câu nói của Václav Havel: ''Sự thờ ơ với người khác và với số phận nói chung, là cách mà bạn mở cửa cho tội ác''. Đúng vậy bạn à, đừng nghĩ là kết thúc một chế độ toàn trị này nghĩa là mọi thứ sẽ trở nên tươi đẹp, chuẩn chỉnh và theo ý muốn của chúng ta mãi... Cuộc sống là một quá trình phát triển không ngừng nghỉ, ta thấy kết thúc một quá trình này là mở cửa và bắt đầu cho một quá trình phát triển mới, với những rào cản mới, toàn trị mới và luôn đòi hỏi ở chúng ta những tư duy, cập nhật và cố gắng mới. Mình tin, khi bạn ở nơi xa ấy, bạn vẫn luôn theo dõi và quan tâm đến những thay đổi của chúng ta tại nơi này....

Hơn 30 năm, đã rất xa rồi từ ngày ấy, nhưng PH tin những kỷ niệm cùng nhau ấy vẫn mãi mãi đọng lại trong tim chúng ta... Có lẽ cũng là thừa, chả cần phải nhắc lại với bạn những tháng ngày của cái thuở “ban đầu” gian khổ và đầy lưu luyến ấy nhỉ?... Những ngày tháng miệt mài quên ăn quên ngủ cho những số báo đầu tiên, những lần đánh máy chữ tê dại cả tay, những đêm sẵn sàng đi bộ hơn chục km từ ký túc xá Jednota trường đại học Y hay từ Podolí trường Máy leo lên đồi Strahov trường điện để trao đổi vì một bài viết hay một thư kiến nghị cho ngày mai, hay những đêm thức cùng nhau dịch bài đến mờ cả mắt mà hôm sau vẫn phải tới trường... Hãy nhớ lại đoạn này ai đã viết: “Khi tôi xem lại lần cuối những trang Diễn Đàn đã lên khuôn, T.S. đã ngáy đều... Ôi tuổi trẻ chúng tôi, tuổi ăn tuổi ngủ. Tôi tắt đèn, đi ra ngoài một lát, cho thư thả. Chẳng thấy buồn ngủ nữa. Người thường trực ra mở cửa ký túc xá và chúc tôi một buổi sáng tốt lành. Trời lành lạnh, những ngôi sao cuối cùng còn rớt lại giữ bầu trời sâu thẳm của buổi bình minh sắp rạng. Vậy là chúng tôi đã ra được một số mới”. Ừ phải, chúng ta đã lãng mạn đến như vậy đó!!!

Bạn có nhớ tới quảng trường Tăng (náměstí tankistů), nơi chiếc xe tăng của Hồng Quân kéo vào Praha năm 1945 bị sơn đỏ? Nơi đó chính là kỷ niệm chúng ta gặp gỡ và cùng nhau trao cho sứ quán bức tâm thư của sinh viên, mở đầu cho một sự dấn thân. Chính những chiếc xe tăng đó của Hồng Quân cũng đã nã những phát đạn đe dọa thẳng vào mặt tiền của Bảo tàng nhân dân trên quảng trường Con ngựa Václavské náměstí trong sự kiện năm 1968. Nay bảo tàng đó đã được tu sửa lại, những dấu đạn vẫn còn nơi đó, để thế hệ sau còn nhớ lại, còn được biết đến quá khứ đau thương của cha anh. Bạn có nhớ con phố mang tên Ăng gel cạnh bờ sông Vltava, cạnh Lãnh sự ĐSQ Việt Nam, nơi đó Václav Havel đã sống qua những thời gian khó khăn và bị theo dõi, được đổi tên thành “Phố Bờ sông Rašín”. Căn nhà nơi Havel đã ở, mặc dù được bảo tồn, cũng chỉ có gắn một tấm nhựa mica nhỏ, bên trong là miếng giấy con con được viết ra từ chiếc máy chữ ông hay đánh máy cho những kịch bản của mình, một dòng chữ thật nhỏ bé và cũng thật là giản dị ”Tôi cũng đã sống tại đây – Ký tên: Václav Havel”. Và Lãnh sự quán CHXHCN Việt Nam tại đó vẫn hoạt động bình thường cho tới ngày hôm nay, không có một xáo trộn nhỏ nào cả. Mọi sự thay đổi của chế độ diễn ra một cách bình thường, không bạo động, không có máu lửa và hận thù...

Bạn ạ, ký túc xá sinh viên Strahov, nơi bạn ở và cũng là nơi tờ báo cầm cự được lâu nhất, vẫn còn đó, qua bao tháng năm, qua bao đổi thay. Tôi vẫn tới đó, cứ mỗi dịp thu về, vẫn qua thăm cái ký túc xá với hành lang rộng, dài và thăm thẳm, mắt vẫn dõi theo những người sinh viên tất bật đi về từng blok trong một không gian mênh mang man mác của cuối thu. Tất cả dường như vẫn như cũ, cái không khí của năm tháng ấy, và đâu đó là hình dáng của chàng sinh viên mộng mơ da trắng mắt sáng thường say mê hát “The Fool on the Hill – Kẻ khùng trên đồi” của Beatles:

“Day after day
Alone on a hill
The man with the foolish grin is keeping perfectly still
But nobody wants to know him
They can see that he's just a fool
And he never gives an answer
But the fool on the hill.... “

Đúng bạn ạ, giống như ai đó trong chúng ta đã nhớ lại: “(Đó là) thời mà máy tính còn là cái gì đó xa xỉ kinh khủng và Internet vẫn là một khái niệm còn nhiều trừu tượng”. Hôm nay đây, may mắn tôi được nhìn lại tờ báo ai đó đã lưu lại qua bao tháng năm, giấy đã ngả vàng, với nhữnh nét chữ được đánh máy bỏ dấu băng tay và ảnh thì cắt dán, mới thấy mấy chục năm thời gian của đời người có lẽ được đo bằng chớp mắt. Dở tiếp một trang của tờ báo, tôi chợt thấy dòng này: Rồi năm tháng sẽ qua đi, chúng tôi rồi mỗi người sẽ có một cuộc sống, một gia đình của riêng mình, sẽ có con cái... Có thể tôi không còn nhớ nồi mỳ cá đặc sản sinh viên của T.S., cái cười sảng khoái của Cù Lần, cái khuôn mặt đăm chiêu trước khi layout của C.D. nhưng sau này nếu con tôi có hỏi: “Bố ơi, bố đã làm gì trong những ngày ấy? Tôi thầm mong rằng mình sẽ không phải cúi đầu im lặng”...

Bạn yêu quý, cả bạn và cả tôi, có phải chúng ta đã cố gắng, đã sống, đã cháy hết mình, và chúng ta đã sống đúng cách như thế, để không phải cúi đầu im lặng, bạn nhỉ!

Và tôi lại cứ lẩm nhẩm mãi bài hát mà bạn yêu thích:

“Day after day
Alone on a hill
The man with the foolish grin is keeping perfectly still
But nobody wants to know him
They can see that he's just a fool”

Nhớ bạn nhiều!

28/10/2020
Việt Phương


Ghi chú:
Việt Phương, thành viên của ban biên tập Diễn Đàn.
- Thời Diễn Đàn: sinh viên khoa Máy, đại học ČVUT, Praha, cộng hòa Czech.
- Hiện nay: sống và làm việc ở Praha, Cộng hòa Czech.

Lời giới thiệu
Lê Thanh Nhàn, chủ bút đầu tiên
Nguyễn Minh, một trong những người khởi xướng Diễn Đàn
Trần Anh Chương, từng là cộng tác viên của Diễn Đàn
Đỗ Quý Toàn, một trong những thân hữu gần gũi của Diễn Đàn
Trần Ngọc Tuấn, từng tham gia Diễn Đàn
Đỗ Ngọc, từng là tổng biên tập báo Cánh Én, Đức
Đỗ Kh. là tác giả của: Cây gậy làm mưa (tập truyện),...
Cu Li biên tập viên cuả Điểm Tin báo chí...
Nguyễn Hoàng Linh, từng là cộng tác viên của Diễn Đàn
Trần Anh Chương, từng là cộng tác viên của Diễn Đàn.