- Chúng tôi ở cục chống phản động của Bộ Công An. Chúng ta sẽ nói về tờ báo Diễn Đàn Praha.

Người cán bộ luống tuổi bắt đầu mở cặp hồ sơ lúc nào cũng kè kè bên mình. Trong suốt buổi nói chuyện thỉnh thoảng ông liếc mắt vào để kiểm tra điều gì trong đó. Cái cặp dầy tới mức mình nghĩ nó đựng tất cả 42 số báo Diễn Đàn mà không ai trong nhóm làm báo cũ bây giờ còn có đủ trong nhà.

Đó là một ngày năm 2011 ở trụ sở công an tỉnh Hà Nam, 17 năm sau khi tờ Diễn Đàn đình bản và mình gần như là người cuối cùng trong nhóm chủ trương làm việc với họ. Lý do đơn giản là mình ít về Việt Nam.

Tôi sẽ kể các bạn buổi làm việc này trong một lúc khác. Bây giờ chúng ta sẽ nói về tờ Diễn Đàn Praha. Trước đây 30 năm. Khi mọi sự bắt đầu...

Khoảng giữa năm 1990, vài ngày sau bức thư gửi tổng thống Havel của khoảng 30 sinh viên và nghiên cứu sinh Việt Nam ở Plzeň được phát trên đài truyền hình Tiệp Khắc kêu gọi can thiệp làn sóng chống người Việt của các nhóm phân biệt chủng tộc nổi rộ lên sau Cách Mạng Nhung, tôi đến Jednota, ký túc xá trường Y của Lê Thanh Nhàn. Tôi nói về vụ bức thư và bảo là có lẽ đã đến lúc làm một cái gì đó. Anh cười và chỉ cho tôi một tờ báo sắp lên khuôn và bảo lát nữa có mấy bạn cùng năm anh sẽ đến. Tôi gặp C.D, Trần Cùn, Cù Lần, Hải, Trung... và bắt đầu cho tờ báo. Đó là tờ Diễn Đàn số 0, Phụ trương Praha cho tờ Điểm Tin Báo Chí ở Plzeň. Tờ báo đầu tiên của sinh viên Việt Nam ở Tiệp Khắc. Tách ra khỏi Điểm Tin Báo Chí, số 1 Diễn Đàn ra đời vì nhu cầu tranh luận ngoài phần điểm tin. Một trong những mục quan trọng là Diễn Đàn Bạn Đọc đăng lại các bài viết không phân biệt chính kiến. Nhưng Diễn Đàn có lẽ trở nên nổi tiếng với những bài thơ của Cù Lần, sau này có Trần Ngọc Tuấn, truyện ngắn, phóng sự, tùy bút... Và trở thành cái gai trong mắt sứ quán Việt Nam khi đồng thời tổ chức các buổi hội thảo, đêm thơ, biểu tình...

Trước cả Ryanair, Diễn Đàn đã hoạt động trên cơ sở "low cost". In ấn, thật ra là photocopy do nhóm Diễn Đàn Công Dân (Občanské Forum) cho mượn máy. Giấy có lúc phải góp tiền mua. Ban biên tập làm việc ngày đêm, tất nhiên là miễn phí.

Thức ăn chủ yếu là gà già giá rẻ thời đó.

Tờ báo hoạt động đến số 42 thì đình bản. Đó là năm 1993. Bên cạnh tờ báo, có hai quyển sách được in: quyển Muông Cầm Trại dịch từ Animal Farm của George Orwell và về sau là Trăng Đất Khách, tập thơ của Trần Hồng Hà.

Ba mươi năm, người còn kẻ mất. Chúng tôi muốn lưu lại một chút kỷ niệm của một thời thanh niên đầy hoài bão, ước mơ cho một quê hương được may mắn hơn. Nhóm chủ trương Diễn Đàn ngày trước giờ đã tứ tán. Tiệp. Áo. Đức. Mỹ. Âm. Dương... Chúng tôi dúm người còn lại ở Praha dù không dám đại diện cho Ban Biên Tập ngày ấy, cũng xin các bạn cũ lượng thứ khi cho đăng lại các số báo ngày ấy. Cảm ơn Nhóm Văn Lang đã nhiệt tình ủng hộ, cho mượn đất để cày.

Hàng tuần các bạn có thể đọc lại lần lượt các số Diễn Praha dưới dạng PDF trên trang Văn Lang. Chúng tôi sẽ cố gắng để mỗi tuần bên cạnh bản PDF sẽ đăng một số suy nghĩ, kỷ niệm của các cộng tác viên cũ, bạn đọc Diễn Đàn xưa và nay. Rất trân trọng nhận được những bài viết này của các bạn xa gần từng có cảm tình hay một chút duyên nợ với tờ báo này. Các bài viết, ý kiến nho nhỏ về Diễn Đàn các bạn có thể inbox qua trang Văn Lang.

Ngoài ra chúng tôi dự định nếu có đủ người sẽ làm một buổi gặp mặt vào cuối năm ở Praha với những người từng làm báo, cộng tác viên, thân hữu hay đơn giản chỉ là bạn đọc của báo chí Đông Âu ngày đó.

Của tin gọi một chút này làm ghi...

Tháng 8 năm 2020

N.N.