"Cái thuở ban đầu lưu luyến ấy

Nghìn năm hồ dễ mấy ai quên..."

(Thế Lữ)

1/ Tôi không nhớ tạp chí "Diễn Đàn Praha" tới tay tôi lúc nào? Giờ nghĩ lại tôi cho đó là định mệnh, là sự “thiết kế” của tạo hóa. Cứ cho như thế đi cho nó...Lê Thanh Nhàn ( để nhàn cái đầu, Lê Thanh Nhàn là người "đứng mũi chịu sào") "Diễn Đàn Praha" buổi ban đầu. (Tôi chơi chữ cho vui thôi.)

Trước đó, tôi viết cho tờ "Điểm Tin Báo Chí" – Plzen, "Thời Mới" Ostrava cho tới khi đọc "Diễn Đàn Praha" tôi khoái ngay từ đầu. Khoái với cách chọn bài dịch và có nhiều mảng, nhiều bài viết đa chiều đúng với tiêu chí “Diễn Đàn”, nơi mà mọi quan điểm đều được tôn trọng, và tôi còn khoái hơn nữa vì có đất cho thơ, văn, cùng các thể loại mang chất báo chí. Nói “túm lại” – “Diễn Đàn Praha” rất đa nguyên, nó gần với một tạp chí hơn một tờ báo thuần đưa tin. Từ hôm đó, sau khi cầm tờ “Diễn Đàn Praha, đọc, suy ngẫm tôi quyết định "kết hôn" với Diễn Đàn không trình báo xin phép sứ quán và các bộ phận của cái gọi là cơ quan chức năng.

2/ Làm báo Diễn Đàn cứ như thời Việt Minh hoạt động bí mật ấy. Nghĩa là phương tiện rất thô sơ. Viết ra giấy, rồi đánh máy, bỏ dấu tiếng Việt, cắt, dán. (Bỏ dấu cũng nguy hiểm) lơ đãng một giây đoạn bài viết:.."dễ làm bỏ khó" thành câu:.."dê làm khổ bò". Cứ cuối tuần, tôi lóc cóc lên chỗ làm báo trong khi bạn bè mình thì đi buôn, đi cưa gái. Đúng tôi bị trời hành, nhưng rất vui vì mình được làm được viết những gì mình yêu thích mà không có ai kiểm duyệt. Nếu bạn đọc gặp chúng tôi ở bên ngoài chắc sẽ không thể tin được cái anh này, cái anh kia nom hiền khô mà dám viết những bài để các “chú sứ” điên hết cả cái đầu. Sứ quán lúc bấy giờ có tờ “Quê Hương”. Tờ này lôi từng người trong Diễn Đàn ra bôi bác rất chuyên chính vô sản, rất tuyên giáo và hệt như bà già nhà quê chửi bậy khi con gà bị mất trộm. Bằng ngôn từ “gần cống rãnh hơn trường học” của cơ quan ngôn luận sứ quán. Chúng tôi đọc giải trí cho vui, rồi hoan hỉ sung sướng khi được nêu danh. Cũng phải cám ơn tờ "Quê Hương" đã quảng cáo miễn phí cho "Diễn Đàn" ở thời điểm ấy. Mì tăm, gà già, bắp cải là thực đơn chung thủy với chúng tôi trong 2 ngày cuối tuần làm báo. Mỗi người một việc. Người nấu ăn, người đánh máy, người sửa lỗi chính tả, dịch bài, viết bài... Thư bạn đọc gửi về rất nhiều và trong phong bì thường có tiền ủng hộ, có địa chỉ để gửi báo. Bạn Lê Thanh Nhàn còn được gọi là...chị. (Không rõ bạn đọc có tỏ tình không?) Khi ăn xong, căng thẳng nhất về vấn đề rửa bát đĩa. Diễn Đàn có sáng kiến lật từ điển cộng 2 con số sau cùng, số nào lớn “thoát nạn” số nào nhỏ thì đi mà làm. Cấm trình bầy hoàn cảnh. Tôi thành thật khai báo với anh em Diễn Đàn hồi đó, tôi ăn gian hô khống lên một số lần. Xin các bạn lượng thứ. Giờ thì tôi đi uống bia đây.

3/ Năm 1993 tôi sang Paris tới đài RFI (ban Việt Ngữ). Chị Thụy Khuê lúc đó đang phụ trách phần phát thanh về chuyện đề: “Văn Học Nghệ Thuật” phỏng vấn tôi. Sau khi trả lời phỏng vấn. Anh Bạch Thái Quốc (cháu, của nhà tư sản Bạch Thái Bưởi) nói với tôi về Diễn Đàn Praha:.."Mình quý các bạn ở phần chọn tin, viết bài. Không kinh viện, nhưng rất trí tuệ, hồn nhiên.." Lúc đó, tôi sướng lắm khi được nghe một biên tập viên của RFI nói vậy. Anh Bạch Thái Quốc còn nói thêm: mình vẫn nhớ khi đi hội thảo về nhân quyền ở Tiệp. Cậu lên nói về văn thơ phản kháng ở Việt Nam mà không cầm giấy đọc.

4/ Xuống sân bay Nội Bài năm 2011 giữa mùa hè. Nóng, nóng kinh hoàng, nóng như khi tôi hành quân lúc mùa khô ở Campuchia. Tôi đưa hộ chiếu. Bên cạnh đó có 2 người đàn ông trao đổi gì với người phụ trách xuất nhập cảnh. Họ cầm hộ chiếu của tôi nói: anh đi theo chúng tôi. Vừa đi, tôi vừa nghĩ tới "Đêm Giữa Ban Ngày" của nhà văn Vũ Thư Hiên. Chắc là mình sẽ ngồi đối thoại với một chấp pháp kiểu Huỳnh Ngự thời @ trong tác phẩm của anh? Nghĩ vậy, tôi thấy nhẹ lòng.

Căn phòng nhỏ nhưng có nhiều người tôi không có thói quen đếm, vì tôi dốt toán.

Trên bàn có mấy chai bia Hà Nội. Một anh bảo: chúng tôi biết anh rất thích uống bia. Bia Tiệp ngon, nổi tiếng thế giới, giờ anh uống thử bia chai Hà Nội xem thế nào? Nghĩa là họ thầm báo cho tôi: chúng tôi biết rất rõ về anh, kể cả sở thích. Nhưng tôi hiểu thích uống bia không hề ảnh hưởng gì tới an ninh quốc gia.

Đang khát, mời thì uống. Tôi không hề lăn tăn.

Ở đây có thể hút thuốc được không. Tôi hỏi?

Thoải mái. Một anh trả lời.

Khúc dạo đẩu xem chừng êm ả, Hỏi tiếp: anh về lần này sẽ gặp những ai? Tôi gặp các anh – tôi nửa đùa nửa thật. Mà đang gặp đây chứ còn gì mà anh phải hỏi.

Thôi, tôi nói cho anh nghe: khi anh xin Visa về Việt Nam chúng tôi biết hết. Chúng tôi còn biết anh là người gần gũi "Diễn Đàn Praha", anh viết nhiều cho tạp chí phản động này. Chúng tôi lưu giữ những gì anh viết: Truyện ngắn, tản văn, thơ phú, tùy bút...đủ các thể loại. Cho anh về là nhân đạo lắm rồi... Một anh an ninh nói: ..ngày, tháng, năm các anh sát nhập tờ "Thời Mới" với "Diễn Đàn" chúng tôi nắm được hết... (Họ hỏi anh có biết người này, người kia trong Diễn Đàn không? Tất nhiên tôi phải biết chứ làm báo với nhau sao lại không biết. Tôi nói.)

Tôi bảo: cám ơn anh cho tôi biết ngày đó, ngày báo Diễn Đàn sát nhập với Thời Mới. Con người mà quên đi một kỷ niệm đẹp, theo tôi là không nên... Tôi muốn xin các anh, nếu có thể cho tôi copy lại những truyện ngắn, thơ tôi viết được không. Thực ra, tôi không lưu giữ những bài viết đó. Tôi muốn tập hợp lại để in thành một cuốn sách, tặng bạn bè cho vui.

.....

Tôi không muốn kể nhiều về câu chuyện hôm đó và hẹn sẽ kể lại vào một dịp khác Nhưng tôi rất công bằng, rất”Diễn Đàn”. Tôi ghi nhận những anh an ninh nói chuyện với tôi, nhã nhặn, ôn hòa không giống như chấp pháp Huỳnh Ngự hỏi cung anh Hiên. (Trừ câu:..”cho anh về là nhân đạo lắm rồi” – như một sự ban ơn.) Câu nói cuối trước khi tôi ra nhận hành lý với mấy anh an ninh: Diễn Đàn không “phản động” như các anh nghĩ. Chúng tôi yêu tổ quốc, muốn phải thay đổi cho tốt hơn. Anh có nhớ khi nhà thiên văn học Galileo Galilei nói : dù có sao trái đất vẫn quay không? Anh ấy hỏi tôi: Ông ta là ai? Chắc chắn không phải thành viên của nhóm "Hiến Chương 77" anh yên tâm – tôi trả lời.

Trên đường từ sân bay về nhà. Tôi không để ý tới các biển quảng cáo dọc đường. Tôi nghĩ về các bạn tôi ở Diễn Đàn khi về Việt Nam có được mời uống bia Hà Nội hay Sài Gòn không nhỉ? Tôi tự thấy mình không làm “cách mạng” được vì lúc nào cũng chỉ nghĩ tới bia.

Tháng 9, 2020

Trần Ngọc Tuấn

Ghi chú:

Trần Ngọc Tuấn, từng tham gia Diễn Đàn. Thơ và truyện, ký của anh được đăng nhiều trên Diễn Đàn.

- Thời Diễn Đàn: Làm nghề tự do.

- Hiện nay: sống và làm việc ở Praha, cộng hòa Czech.